Γιατί η ελπίδα είναι τόσο σημαντική έννοια για την εκπαίδευση και τη σταδιοδρομία; Έρευνες έχουν αποδείξει, ότι οι πιο αισιόδοξοι μαθητές, έχουν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο και τη ζωή, από τους λιγότερο αισιόδοξους. Η πίστη ότι ένας στόχος θα επιτευχθεί, δημιουργεί κίνητρο. Έτσι, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί είναι τόσο σημαντικό για τους μαθητές να έχουν επιτυχίες στην τάξη.
Η ελπιδοφόρα σκέψη αντανακλά την πεποίθηση, ότι κάποιος μπορεί να βρει μονοπάτια προς τους επιθυμητούς στόχους και να παρακινεί τον εαυτό του να τα διαβεί.
Η ελπίδα συνδέεται θετικά με τα ακόλουθα αποτελέσματα:
- αυτοαποτελεσματικότητα και αυτοεκτίμηση
- περισσότερη συμμετοχή
- αισιοδοξία
- υψηλότερους βαθμούς
- ικανοποίηση από τη ζωή και ευημερία
- αθλητικές επιδόσεις
- σωματική υγεία
- κοινωνική δεξιότητα
⇒ Σύμφωνα με τον Snyder[1] και τη θεωρία του για την ελπίδα υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία για την ελπιδοφόρα σκέψη:
Στόχοι: Η θεωρία της ελπίδας βασίζεται στην υπόθεση, ότι οι ενέργειες των ανθρώπων είναι προσανατολισμένες προς ένα στόχο. Οι στόχοι, είτε βραχυπρόθεσμοι είτε μακροπρόθεσμοι, πρέπει να είναι εφικτοί με ένα βαθμό αβεβαιότητας. Αυτό διότι, τα επίπεδα ελπίδας είναι υψηλότερα όταν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επιτευχθεί ο στόχος κι από την άλλη, όταν ο στόχος είναι λίγο πιο απαιτητικός από τον προηγούμενο, δεν επέρχεται πλήξη.
Σκέψη Διαδρομών: Αυτό αναφέρεται στην πεποίθηση κάποιου, ότι θα είναι σε θέση να βρει λύση, ώστε να ανταποκριθεί στον επιθυμητό στόχο. Η χρήση στρατηγικών, οι δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και κριτικής σκέψης είναι σημαντικές, καθώς οι άνθρωποι δημιουργούν και εναλλακτικές λύσεις για την επίτευξη ενός στόχου σε περίπτωση παρουσίασης ενός εμποδίου.
Υποστηρικτική Σκέψη: Η αντιλαμβανόμενη ικανότητα κάποιου να ξεκινήσει και να υποστηρίξει έναν στόχο. Η σημασία της βοήθειας προς τους μαθητές να αναπτύξουν επιμονή και πυγμή είναι πολύ μεγάλη. Όταν παρουσιάζεται ένα εμπόδιο, η υποστηρικτική σκέψη (κίνητρο) επιτρέπει σε κάποιον να θέσει σε λειτουργία ένα νέο σχέδιο δράσης.
*Αυτά τα τρία συστατικά συνδέονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα, εάν κάποιος έχει στρατηγικές (διαδρομές) για την επίτευξη των στόχων, αλλά δεν διαθέτει υποστηρικτική σκέψη, τότε είναι πιθανό να μην επιμείνει μπροστά στα εμπόδια. Ομοίως, εκείνοι που έχουν πίστη ότι ένας στόχος μπορεί να επιτευχθεί αλλά δεν έχουν στρατηγικές είναι πιθανό να μείνουν στάσιμοι.
Σύμφωνα με τη Θεωρία Ελπίδας-Δράσης, η ελπίδα βρίσκεται στο κεντρικό σημείο της εξέλιξης της σταδιοδρομίας (Amundson et al., 2020). Συλλογικά, η ανθρώπινη δράση και η ελπίδα παρέχουν τη βάση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων σταδιοδρομίας.
😥 Ωστόσο υπάρχει πάντα η πιθανότητα αποτυχίας, με αποτέλεσμα φτωχά κίνητρα και απροθυμία ανάληψης ρίσκου λόγω πιθανής ματαίωσης.
Οι έρευνες στη θετική ψυχολογία υποδηλώνουν ότι η δημιουργία ελπίδας (αντί να είναι μια έμφυτη ιδιότητα) μπορεί να είναι μια διαδικασία που μπορούμε να ελέγξουμε και η ενίσχυση της μπορεί να ξεκινήσει όπου κι αν βρίσκονται οι δυνάμεις του ατόμου. Για την ύπαρξη ενός ελπιδοφόρου σχολείου, χρειάζονται ελπιδοφόροι εκπαιδευτικοί, καθώς αυτοί αποτελούν την κινητήρια δύναμη της ελπίδας.
⇒ Στρατηγικές για την εμφύσηση της ελπίδας στους μαθητές:
√ Ο χρόνος που αφιερώνουμε στους μαθητές μας είναι πολύτιμος. Οι εκπαιδευτικοί φυτεύουν ακούσια σπόρους ελπίδας περνώντας μεγάλο χρονικό διάστημα με τους μαθητές τους.
√ Η ελπίδα πρέπει να βασίζεται σε γεγονότα, όχι στη φαντασία (αφήγηση ιστοριών που εξυμνούν πώς άλλοι μαθητές πέτυχαν ή ξεπέρασαν τις αντιξοότητες).
√ Η αποτυχία ως ευκαιρία μάθησης (βοηθήστε τους μαθητές να αναγνωρίσουν αν χρειάζονται μια νέα δεξιότητα και ενθαρρύνετέ τους να την μάθουν).
√ Εστίαση σε αυτό που λειτουργεί για τον καθένα (ενθάρρυνση στόχων που ενθουσιάζουν τους μαθητές).
√ Χρήση αισιοδοξίας ως πράξη εξέγερσης κατά της ισχύουσας κατάστασης (παρακολούθηση αυτο-ομιλίας και ενθάρρυνση να μιλούν θετικά «Μπορώ να το κάνω αυτό», «Θα συνεχίσω να το κάνω» κ.λπ.).
Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για την ελπίδα και σχεδόν πάντα βρίσκουν φως. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη της ελπίδας είναι μια διαδικασία που μπορεί να εμφυσηστεί, τα σχολεία έχουν μια θαυμάσια ευκαιρία να επηρεάσουν σημαντικά τις ζωές των παιδιών προς το καλύτερο. Το πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση ότι η ύπαρξη ελπίδας είναι ένα ουσιαστικό συστατικό στην εκπαιδευτική πορεία των μαθητών. Η εκμάθηση της διαδικασίας και η ανάπτυξη δεξιοτήτων προς την ελπίδα, είναι εφόδια που οι μαθητές θα μεταφέρουν μαζί τους πολύ πέρα από τους τοίχους του σχολείου.
Βιβλιογραφία
Μπαούρδα, Β., Μπρούζος, Α., & Βασιλόπουλος, Σ. Βοηθώντας τα παιδιά να αναπτύξουν έναν πιο αισιόδοξο τρόπο σκέψης. εφαρμογή και αποτελεσματικότητα ενός πιλοτικού προγράμματος παρέμβασης.
Amundson, N., Niles, S. G., & Yoon, H. J. (2020). Hope-action theory and practice. Educational Psychology, 60(18), 91-102.
Bashant, J. L. (2016). Instilling Hope in Students. Journal for leadership and instruction, 15(1), 17-20.
Niles, S. G. (2011). Career flow: a hope‐centered model of career development. Journal of Employment Counseling, 48(4), 173-175.
Seligman, M. E., Reivich, K., Jaycox, L., & Gillman, J. (2007). The Optimistic Child: A Proven Program to Safeguard Children Against Depression and Build Lifelong Resilience. New York: Houghton Mifflin Company.
Seligman, M. E., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive Psychology: An Introduction. American Psychologist, 55(1), 5-14.
Snyder, C. R., Feldman, D. B., Taylor, J. D., Schroeder, L. L., & Adams Iii, V. H. (2000). The roles of hopeful thinking in preventing problems and enhancing strengths. Applied and Preventive Psychology, 9(4), 249-269. doi:http://dx.doi.org/10.1016/S0962-1849(00)80003-7.
Snyder, C. R., Hoza, B., Pelham, W. E., Rapoff, M., Ware, L., Danovsky, M., . . . Stahl, K. J. (1997). The Development and Validation of the Children’s Hope Scale. Journal of Pediatric Psychology, 22(3), 399-421. doi:10.1093/jpepsy/22.3.399.
Snyder, C. R., Rand, K. L., & Sigmon, D. R. (2002). Hope Theory A Member of the Positive Psychology Family. In C. R. Snyder & S. J. Lopez (Eds.), Handbook of Positive Psychology (pp. 257-276). New York: Oxford University Press.
[1] Charles R. Snyder (1944-2006), Καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας, ανέπτυξε τον τομέα της θετικής ψυχολογίας και τη θεωρία της Ελπίδας.