Αδάμαστες ψυχές οι Κρητικοί, χιλιάδες τώρα χρόνια, παλεύουν στα κακοτράχαλα Κρητικά βουνά την πείνα, την γύμνια, τους βαρβάρους. Κι’ ούτε η μοίρα ούτε οι άνθρωποι μπόρεσαν ποτέ να τους κάμουν να σκύψουν το κεφάλι.
Νίκος Καζαντζάκης, 1945
Στην απελπισμένη, από τη ναζιστική επέλαση, Ευρώπη, που ολόκληρη σχεδόν είχε υποταχθεί στο στρατό του Χίτλερ χωρίς σοβαρή αντίσταση, η Μάχη της Κρήτης (20-31 Μαΐου 1941) πυροδότησε ξανά την ελπίδα και τόνωσε τη διάθεση για αντίσταση, απομυθοποιώντας την τελειότερη στρατιωτική μηχανή της εποχής.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΡΜΗΣ
Η κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας από τις γερμανικές δυνάμεις, τον Απρίλιο του 1941, θα ήταν άνευ ουσίας χωρίς την κατάληψη της Κρήτης. Η Κρήτη κατείχε σημαντική στρατηγική θέση στην ανατολική Μεσόγειο για τη δυνατότητα ανεφοδιασμού και τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων στην ευρύτερη περιοχή, τόσο για τη βρετανική όσο και για τη γερμανική στρατιωτική ηγεσία.
Ο Τσώρτσιλ είχε επισημάνει από την αρχή τη σημασία της Κρήτης για τη συμμαχική στρατηγική και έτσι μετά την ιταλική επίθεση στην Ελλάδα ανέλαβε την άμυνά της, ζητώντας να γίνει ένα απόρθητο οχυρό. Ωστόσο το νησί απείχε πολύ από το να χαρακτηριστεί απόρθητο καθώς είχε ελλιπείς υποδομές, ελάχιστες δυνάμεις, ανύπαρκτο δίκτυο αντιεροπορικής προστασίας, φτωχό οδικό δίκτυο και ισχνές λιμενικές εγκαταστάσεις.
Στην αντίπερα όχθη, στις 25 Απριλίου ο Χίτλερ υπογράφει την υπ' αριθμ. 28 διαταγή για την κατάληψη της Κρήτης, με την κωδική ονομασία «Ερμής» (Merkur). Κατόπιν επανειλημμένων διαβουλεύσεων αποφασίζεται η διά αέρος κατάληψη του νησιού, ένα εγχείρημα χωρίς προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία. Πρωταρχικός τους στόχος ήταν η κατάληψη των αεροδρομίων και των λιμανιών της Κρήτης, με τη χρήση αλεξιπτωτιστών και ανεμοπλάνων και στη συνέχεια, με αποβατικές και αεραποβατικές δυνάμεις θα καταλάμβαναν το εσωτερικό του νησιού.
Η επίθεση ξεκινά το πρωί της 20ης Μαΐου του 1941 στις περιοχές Μάλεμε και Χανίων ενώ το απόγευμα της ίδιας μέρας στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Οι Γερμανοί, αν και πολύ γρήγορα κατέλαβαν το αεροδρόμιο Μάλεμε, στις υπόλοιπες περιοχές δεν μπόρεσαν να σημειώσουν καμία επιτυχία. Η σθεναρή αντίσταση των συμμαχικών δυνάμεων και ειδικά των απλών άτακτων πολιτών, που από την πρώτη ώρα της μάχης έτρεξαν να βοηθήσουν στην άμυνα του νησιού με πρωτόγονα όπλα, είναι παροιμιώδης. Οι απώλειες των γερμανικών δυνάμεων ήταν τρομακτικές, και κυρίως στο επίλεκτο σώμα των αλεξιπτωτιστών, που πολλοί από αυτούς κυριολεκτικά εξολοθρεύθηκαν, με αποτέλεσμα να μην χρησιμοποιηθούν ποτέ ξανά σε ευρείας κλίμακας στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Ωστόσο η αποφασιστικότητα και η γενναιότητα των αμυνόμενων δεν αποδείχθηκαν αρκετές για να κρίνουν το αποτέλεσμα της μάχης, καθώς οι μεγάλες ελλείψεις σε υλικό, η έλλειψη συντονισμού και κάποια τακτικά διοικητικά σφάλματα οδήγησαν τελικά στην ήττα. Η μάχη συνεχίστηκε μέχρι τις 29 Μαΐου, οπότε και έχουμε την τελική πράξη του αγώνα που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1940 στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας.
Η μάχη της Κρήτης χάθηκε, όμως κόστισε στους Γερμανούς πολύ ακριβά. Όπως παραδέχτηκε ο Γερμανός στρατηγός Στουντέντ η Κρήτη υπήρξε «ο τάφος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών». Το γεγονός αυτό οδήγησε στα φρικτά μαζικά εγκλήματα που διέπραξαν κατά αμάχων, ως αντίποινα για τις γερμανικές απώλειες και την αντιστασιακή τους δράση. Αυτά δεν περιλαμβάνουν μόνο μεμονωμένες εκτελέσεις πολιτών αλλά και εξολόθρευση του ανδρικού πληθυσμού, αφανισμό και καταστροφή ολόκληρων χωριών.
Υπολογίζεται ότι ως τον Αύγουστο του 1941 εκτελέστηκαν πάνω από 2.000 Κρητικοί, στο χωριό Κοντομαρί εκτελέστηκαν 60 κάτοικοι η σφαγή των οποίων κατεγράφη καρέ καρέ από Γερμανό φωτογράφο, ενώ το χωριό Κάντανος στη Δυτική Κρήτη σβήστηκε από το χάρτη. Μάλιστα για να σφραγίσουν το έγκλημά τους τοποθέτησαν 3 ειδεχθείς πινακίδες, στην είσοδο και έξοδο του χωριού, οι οποίες σώζονται μέχρι σήμερα αποτελώντας αδιάσειστα τεκμήρια της βαρβαρότητάς τους:
«Εδώ υπήρχε Η ΚΑΝΔΑΝΟΣ. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών Στρατιωτικών».
Η Χώρα Σφακίων, η Παλαιόχωρα, τα Περιβόλια Ρεθύμνου, ο Σταυρωμένος και τα Μισίρια είναι μερικά ακόμα από τα 110 μαρτυρικά χωριά της Κρήτης που μαρτυρούν τις θηριωδίες των Γερμανών.
*Ένα project με μαθητές του κέντρου μας για την 82η επέτειο της Μάχης της Κρήτης 20 Μαΐου 2023 στο spotify:
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λιναρδάτος, Σ. (1995). Ο πόλεμος του 1940-41 και η μάχη της Κρήτης. Προσκήνιο.
Beevor, A. (1991). Κρήτη: Η μάχη και η αντίσταση. Γκοβόστη.