To 1821 ήρθε για τους Έλληνες η ανεξαρτησία από την οθωμανική αυτοκρατορία. Στην πραγματικότητα ο Αγώνας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας (πόλεμος) διήρκησε από το 1821 έως το 1829.
Η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η μοναδική που ξέσπασε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ήταν όμως αυτή που κατέληξε στη δημιουργία του ελεύθερου και ενιαίου κράτους της σύγχρονης Ελλάδας. Ήταν η πρώτη φορά που ένα εθνικό κράτος είχε το όνομα Ελλάς, στη συγκρότηση του οποίου αφοσιώθηκε ο Ι. Καποδίστριας. Η Αρχαία Ελλάδα δήλωνε ασαφώς τις περιοχές που κατοικούσαν Έλληνες σπαρμένοι σ’ όλη τη Μεσόγειο.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 ήταν ένα πολιτικό κίνημα που ζητούσε ένα κράτος δικαίου. Αντιθέτως οι προηγούμενες εξεγέρσεις χαρακτηρίζονταν από το θρησκευτικό στοιχείο και την προσμονή της συνδρομής μιας μεγάλης ξένης δύναμης. Αλλά αυτά τώρα φαίνονταν μάταια γράφει ο Κολοκοτρώνης (Γέρος του Μοριά) στα Απομνημονεύματά του: «Κατάλαβα τότε πως ό,τι κάνουμε θα το κάνουμε μόνοι μας».
Οι συγκυρίες που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα ήταν πολλές. Το διεθνές επαναστατικό κλίμα, τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, ο δυναμισμός του Ελληνισμού της Διασποράς, η ανάπτυξη (οικονομική, πνευματική) των υπόδουλων Ελλήνων και η παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η ελληνική επανάσταση εντάσσεται στο διεθνές επαναστατικό κλίμα που επικρατεί στις αρχές του 19ου αιώνα ως αποτέλεσμα των ιδεών του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού.
Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει ένας από τους μεγάλους ήρωες της επανάστασης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης:
«Η γαλλική επανάσταση και ο Ναπολέων έκαμαν, κατά την γνώμην μου, ν’ ανοίξουν τα μάτια του κόσμου. Πρωτύτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τούς ενόμιζον ως θεούς της γης, κι ό,τι και αν έκαμναν, το έλεγαν καλά καμωμένο».
Φυσικά, η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας[1] στην Οδησσό το 1814 από τους Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθο διαδραμάτισε ιδιαίτερο ρόλο για την εθνεγερσία.
Επίσης ο φιλελληνισμός είναι το κίνημα που κινητοποίησε τη δυτική κοινή γνώμη υπέρ των Ελλήνων.
«Το να είσαι φιλέλληνας δεν ήταν πια να στέκεσαι και να στοχάζεσαι, να σταματάς για να θαυμάζεις θρυμματισμένα αγάλματα, να μελετάς κολοβωμένα κείμενα: ήταν να υποφέρεις και να δρας». Λόρδος Βύρων.
Τέλος η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή και το γεγονός της αποστασίας του Αλή Πασά Ιωαννίνων το καλοκαίρι του 1820 συγκέντρωσε τις οθωμανικές δυνάμεις στην Ήπειρο ευνοώντας ακόμα περισσότερο την ελληνική επανάσταση.
Η πρώτη εξέγερση ξεσπά 22 Φεβρουαρίου 1821 στην Μολδοβλαχία (κοντά στη σημερινή Ρουμανία) υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη[2] με την περίφημη προκήρυξη «Μάχου Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Η αποτυχία της επαναστατικής αυτής κίνησης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, οδηγεί τον Αγώνα νοτιότερα στην Πελοπόννησο.
Ακολουθούν εξεγέρσεις στον Μοριά και τα ισχυρά νησιά Ύδρα και Σπέτσες[3] υπό το έργο της Φιλικής Εταιρείας. Ακόμα και σήμερα η τουρκική ιστοριογραφία αναφέρεται στην ελληνική επανάσταση ως την «εξέγερση του Μοριά». Είναι γεγονός πως η επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα ξεκινά από την Πελοπόννησο[4], εξαπλώνεται όμως από τη Μακεδονία έως την Κρήτη και τα παράλια της Μικράς Ασίας και ριζώνει στην Πελοπόννησο, τη Στερεά και τα νησιά. Στη Μακεδονία, Θράκη και Θεσσαλία έσβησε γρήγορα λόγω της μεγαλύτερης έκθεσης αυτών των περιοχών στην οθωμανική αντίδραση.
Την 1η Ιανουαρίου 1822 η Α’ Εθνική Συνέλευση με πρόεδρο τον Φαναριώτη[5] Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, εξέδωσε τη Διακήρυξη περί Πολιτικής Υπάρξεως και Ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους. Τα πρώτα σύνορα έφταναν στο ύψος της Λαμίας και περιλάμβαναν την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αργοσαρωνικού και τις Κυκλάδες. Με τα χρόνια επεκτάθηκαν, το 1864 προστίθενται οι Ιόνιοι Νήσοι, το 1881 η Θεσσαλία, το 1913 η Κρήτη, το Βόρειο Αιγαίο, η Ήπειρος και η Μακεδονία, το 1923 η Θράκη και τέλος το 1947 προσαρτώνται τα Δωδεκάνησα.
Αυτό το εγχείρημα που ανέδειξε πολλούς ήρωες[6] είχε πολλές δυσκολίες, απώλειες και θυσίες, ήταν μια τρέλα όπως είχε πει ο Κολοκοτρώνης: "Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς. Ημείς αν δεν είμεθα τρελοί δεν εκάναμεν την επανάστασιν...", όμως πέτυχε το στόχο του.
Η ημερομηνία της 25ης Μαρτίου για τον εορτασμό της εθνικής εορτής επιλέχθηκε συμβολικά αφού συμπίπτει περίπου με την έναρξη των γεγονότων στην Πελοπόννησο και με τη μεγάλη θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
[1] Μυστική επαναστατική οργάνωση από Έλληνες της διασποράς με μεγάλο επαναστατικό ζήλο και ιδέες εθνικής αναγέννησης και κοινωνικής δικαιοσύνης.[2] Ανέλαβε την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας το 1820, αφού είχε αρνηθεί ο Ι. Καποδίστριας. [3] Η Υδραία Λασκαρίνα Πινότση (Μπουμπουλίνα), σύζυγος Σπετσιωτών καπετάνιων, πρόσφερε πλοία και πληρώματα στον Αγώνα. [4] Η Πελοπόννησος αποτέλεσε το κύριο θέατρο των επιχειρήσεων, αφού οι πόλεις με τους περισσότερους κατοίκους ήταν η Πάτρα, η Τρίπολη και ο Μυστράς. Ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν τότε 400.000 και οι Μανιάτες αποτελούσαν το 1/10 του ελληνικού πληθυσμού. [5] Φαναριώτες: Ελληνικής καταγωγής υψηλόβαθμοι διοικητικοί αξιωματούχοι του οθωμανικού κράτους, που κατοικούσαν στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης. [6] Καραϊσκάκης, Μαυρομιχάλης, Παπαφλέσσας, Παλαιών Πατρών Γερμανός, Μαυρογένους, Νικηταράς, Τσουδερός, Παπάς, Μακρυγιάννης, Μπότσαρης, Δεληγιάννης, Πλαπούτας, Μιαούλης, Κανάρης, Βισβίζη, Ανδρούτσος, Κωλέττης, Ζαΐμης, Κουντουριώτης, Λογοθέτης, Ρώμας.
Βιβλιογραφία
Βερέμης, Θ., Κολιόπουλος, Γ., & Μιχαηλίδης, Ι. (2018). 1821 Η δημιουργία ενός έθνους–κράτους. Μεταίχμιο.
Συλλογικό. (2021). Η Επανάσταση του 1821. Έντεκα ιστορικοί ιχνηλατούν την πορεία του Αγώνα. Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού.