Τι σημαίνει αυτοεκτίμηση;
Παρότι είναι μία οικεία έννοια, είναι συγκεχυμένη, όπως και οτιδήποτε έχει να κάνει με τον ανθρώπινο παράγοντα. Συνδέεται και μπερδεύεται με έννοιες όπως ικανότητα, ωρίμανση, αυτοαντίληψη, ευφυία, ευελιξία, καταξίωση, αυτοπεποίθηση, τόλμη, επιτυχία, κυριαρχία, ικανότητα προσαρμογής κ.ά.
Ένας γενικός ορισμός της αυτοεκτίμησης, θα ήταν το πώς αισθάνονται οι άνθρωποι για τον εαυτό τους. Ωστόσο, η αυτοεκτίμηση δεν είναι μία μονοδιάστατη και απλή έννοια, αλλά ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω παραγόντων κι ακόμα περισσότερων γνωστικών και συναισθηματικών διαδικασιών που την διέπουν.
Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν αντιστοιχεί στην αξία ενός ατόμου, αφού όλοι οι άνθρωποι αξίζουν ανεξαρτήτως προσωπικότητας.
1. Είναι έμφυτη ή αποκτιέται με τη πάροδο του χρόνου;
Ξεκινά να χτίζεται αμέσως μετά τη γέννηση ως αντίδραση του βρέφους στα εξωτερικά ερεθίσματα. Για να δημιουργηθεί εμπλέκονται πολλοί παράγοντες, με βασικότερο την αντιμετώπιση που λαμβάνει το παιδί από την οικογένεια κι αργότερα από το σχολείο.
2. Είναι σταθερή ή μεταβάλλεται διαρκώς;
Έως την εφηβεία εξελίσσεται συνεχώς. Από κει και μετά αλλάζει πιο δύσκολα και γι' αυτό χρειάζεται συνειδητές ενέργειες για την διατήρηση και την αύξησή της. Η ιδανική για κάποιον θέση στον εργασιακό χώρο μπορεί να εξασφαλίσει μια θετική αυτοεκτίμηση στην ενήλικη ζωή.
3. Γίνεται αντιληπτή ή είναι ενστικτώδης;
Στα παιδιά η αξιολογική διάσταση του εαυτού είναι δύσκολη. Σε πρώιμη ηλικία δεν ξέρουν και δεν μπορούν να αυτοαξιολογηθούν, αλλά προσδιορίζονται μέσα από τους σημαντικούς άλλους (γονείς, εκπαιδευτικούς) π.χ. καλό παιδί, καλή μαθήτρια. Στην προ-εφηβεία σημαντικά γίνονται τα πρόσωπα των φίλων. Ενώ στην εφηβεία που αντιλαμβάνονται καλύτερα τον εαυτό τους, είναι σημαντικό ο πραγματικός εαυτός να συμφωνεί με αυτό που βλέπουν οι άλλοι, αλλά κυρίως με το ιδανικό για τον καθένα.
4. Προηγείται ή έπεται των σημαντικών γεγονότων της ζωής;
Η αυτοεκτίμηση αποτελεί ταυτόχρονα αιτία και σκοπό, κινητήρια δύναμη και τρόπος δράσης. Αν μιλάμε για βρέφος και παιδί έπεται μιας θετικής εμπειρίας που βιώνει και της ενίσχυσης από τους άλλους. Αν μιλάμε για έφηβο που έχει πια αναπτύξει μηχανισμούς άμυνας παίζει ρόλο η σημασία που έχει δώσει σε κάθε τομέα, δηλαδή η σχολική επιτυχία δεν θα αυξήσει την αυτοεκτίμηση ενός εφήβου, εάν δεν είναι σημαντική για αυτόν.
5. Είναι μόνιμη ή περιστασιακή;
Υπάρχουν ερευνητές που υποστηρίζουν πως είναι περιστασιακή κι ανάλογη των γεγονότων που σηματοδοτούν τη ζωή. Πάντως ο ρόλος που κατέχει κάποιος στην κοινωνία, τα δυνατά σημεία που είναι σημαντικά για αυτόν και οι σχέσεις με τους άλλους μπορούν να επηρεάσουν τη γενική αυτοεκτίμηση.
6. Είναι προσωπική υπόθεση ή εξαρτάται από το περιβάλλον;
Η αγάπη, η αποδοχή και η κατανόηση από το περιβάλλον είναι καθοριστικά. Η φυσική επαφή, η εξασφάλιση βασικών πόρων (π.χ. φαγητό), η παροχή θετικών ενισχύσεων και η αποφυγή απόρριψης στα πρώτα χρόνια της ζωής είναι σημαντικά. Το περιβάλλον παίζει ρόλο και στην εφηβεία, χρειάζεται παροχή ελευθερίας και καθορισμός ορίων, γνώση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων, φαντασία και δημιουργικότητα, καθοδήγηση και προτροπή.
Αυτοεκτίμηση είναι να αγαπάς τον εαυτό σου, αλλά και να τον προστατεύεις, να τον αποδέχεσαι, να τον καταλαβαίνεις, να τον γνωρίζεις, να τον αξιολογείς και να τον αλλάζεις αν χρειαστεί.
Η παιδεία είναι συνήθως αυτή που θα δώσει απαντήσεις στα υπαρξιακά ερωτήματα που έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι και παράλληλα θα αποτελέσει τον βοηθό σε όλες τις φάσεις της ζωής ενός ατόμου.
∗Πηγή για την παρούσα δημοσίευση, αποτέλεσε η εκδήλωση με θέμα: «Η αυτοεκτίμηση των Γονέων και των Μαθητών», που διοργάνωσε το εκπαιδευτικό μας κέντρο, στο Ηράκλειο, 26 Νοεμβρίου 2022.