Τα κίνητρα - εσωτερικά και εξωτερικά - έχουν ιδιαίτερη σημασία για την εκπαίδευση.
Τα εσωτερικά κίνητρα συνδέονται με το έργο καθαυτό, την αξία του, το ενδιαφέρον που προκαλεί και την ικανοποίηση που νιώθει κάποιος από την επίτευξη προσωπικών στόχων. Αντίθετα τα εξωτερικά κίνητρα εκδηλώνονται συχνά υπό την παρουσία εξωτερικής αμοιβής (π.χ. βαθμός, δώρα κ.ά.).
Σε περίπτωση επιτυχούς ολοκλήρωσης ενός έργου, είναι καλό ο μαθητής να επικαλείται εσωτερικές αιτίες όπως ικανότητα, προσπάθεια, προσοχή, πρόθεση, προσωπικότητα. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα για μελλοντικές επιδόσεις, αφού η επιτυχία προκαλεί συναισθήματα ευγνωμοσύνης, εμπιστοσύνης στον εαυτό, υπερηφάνειας κ.λπ. Αντιθέτως η απόδοση επιτυχίας σε εξωτερικές αιτίες όπως: ευκολία έργου, τύχη, εξωτερική βοήθεια, αμοιβή, θα μπορούσε να υποσκάψει τα εσωτερικά κίνητρα για εμπλουτισμό γνώσεων.
Μετά από έρευνες για την ενίσχυση της επίτευξης και τις αιτιακές αποδόσεις στο σχολείο, οι θεωρητικοί έχουν καταλήξει σε κάποιους κανόνες σωστής χρήσης του επαίνου:
- Ο έπαινος πρέπει να δίνεται σε συνάφεια προς την αντίδραση (χρονικά, τοπικά & λεκτικά).
- Πρέπει να προσδιορίζονται οι λεπτομέρειες του επιτεύγματος π.χ. επιβράβευση για την σωστή ορθογραφία.
- Η αυθεντικότητα προσδίδει αξιοπιστία. Έτσι ο έπαινος που δίνεται λεκτικά (μπράβο) ή μη λεκτικά (αυτοκόλλητο) χρειάζεται να είναι αυθόρμητος, ειλικρινής και με ποικιλία.
- Η επιβράβευση πρέπει να συνοδεύεται από πληροφορίες για την αξία του επιτεύγματος, ώστε οι μαθητές να συνεχίσουν να θέτουν στόχους.
- Το βραβείο από μόνο του δεν αρκεί. Ο μαθητής πρέπει να κατανοήσει πως έφτασε στο να πάρει το βραβείο. Έτσι επιτυγχάνονται μεταγνωστικές ικανότητες, δηλαδή μαθαίνει πως να μαθαίνει.
- Είναι καλό να γίνεται αναφορά σε προηγούμενες επιτεύξεις ώστε να γίνει αντιληπτή η πορεία προς την επιτυχία.
- Η ανταμοιβή δίνεται ως αναγνώριση της προσπάθειας ή της επιτυχίας σε ένα δύσκολο έργο. Αν δίνεται γενικώς κι αδιακρίτως, χάνει την αξία της.
- Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την επιτυχία ως ένδειξη προσπάθειας μετά τα 10-12 έτη, έως τότε ο έπαινος θεωρείται ένδειξη ικανότητας. Η απόδοση της επιτυχίας στην προσπάθεια ή την ικανότητα ενισχύει την αυτό-εικόνα του μαθητή.
- Μας ενδιαφέρει ο μαθητής να ευχαριστηθεί από την ενασχόληση με ένα μάθημα και να αναπτύξει δεξιότητες. Οπότε ένα συνεχές εξωτερικό κίνητρο δε βοηθάει, κάποιες φορές είναι καλό να αποφεύγεται η υπόσχεση αμοιβής ακόμα και η παρουσία παρατηρητή.
- Στρέφουμε την προσοχή των μαθητών στη δική τους συμπεριφορά που οδηγεί στην επιτυχία, όχι στη δυσκολία/ ευκολία του έργου ή στη τύχη.
- Ο έπαινος εκφράζεται στο τέλος της συμπεριφοράς, αν η ανατροφοδότηση δοθεί νωρίτερα ο μαθητής μπορεί να το εκλάβει ως τέλος της δραστηριότητας.
Αντίστοιχα
αναποτελεσματικός είναι ο έπαινος που:
- Δίνεται τυχαία και μη συστηματικά.
- Αποτελεί μία σφαιρική θετική αντίδραση, χωρίς αναφορά στον τρόπο επιτέλεσης και στο αποτέλεσμα.
- Ενισχύει τον ανταγωνισμό και τη σύγκριση, μιλώντας για το ποιος είναι πρώτος ή τελευταίος στη τάξη και χρησιμοποιώντας τις επιτεύξεις των άλλων μαθητών ως πλαίσιο αναφοράς.
- Δίνεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η προσπάθεια ή η σημασία που έχει η επιτυχία για κάθε παιδί.
- Περιορίζει τη προσοχή του μαθητή σε εξωτερική αιτία όπως π.χ. η ικανοποίηση του δασκάλου (αυθεντία).
- Παρεμβαίνει στη τρέχουσα διαδικασία και αποσπά την προσοχή του μαθητή.
Φυσικά δεν απορρίπτουμε την σημασία της επιβράβευσης. Πολλές φορές αποτελεί το μόνο μέσο για να προσελκύσει το ενδιαφέρον των μαθητών ειδικά όταν αυτό που έχουν να κάνουν είναι δύσκολο ή καινούριο. Αλλά το ζητούμενο είναι να αποδίδεται αξία στη μάθηση κι όχι σε εξωτερικές αμοιβές.
Πηγή: Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. (2012). Ψυχολογία Κινήτρων. Αθήνα: Πεδίο.