Στην Ελλάδα ο θεσμός των Προτύπων και Πειραματικών Σχολείων έχει διανύσει δεκαετίες παρουσίας και εξέλιξης. Η θεσμοθέτηση και ίδρυσή τους πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, σε μια εποχή που η ελληνική κοινωνία απαιτούσε ουσιαστικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση, με σκοπό τη βελτίωση της ζωής των νέων και τον εκσυγχρονισμό του κράτους.
Ξεκινώντας με τα Πειραματικά σχολεία η πρώτη νομοθετική πρωτοβουλία εμφανίζεται το 1929. Στο πλαίσιο μιας γενικότερης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης ιδρύονται τα Πειραματικά Σχολεία των Πανεπιστημίων, με βασικό τους σκοπό την θεωρητική και πρακτική παιδαγωγική κατάρτιση των σπουδαστών, των μελλοντικών και των εν ενεργεία εκπαιδευτικών. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1936 καθιερώθηκε ο θεσμός των Προτύπων Σχολείων, με σαφή διαχωρισμό τους από τα Πειραματικά, με στόχευση την εκπαίδευση των άριστων μαθητών και την παραγωγή υψηλότερου εκπαιδευτικού έργου.
Στην πορεία των ετών δέχτηκαν διάφορες αλλαγές και τροποποιήσεις με την τελευταία πιο σημαντική το 2015 όπου επανήλθε ο διαχωρισμός των Πειραματικών από τα Πρότυπα Σχολεία και ο τρόπος εισαγωγής γίνεται πλέον στα μεν Πειραματικά με κλήρωση στα δε Πρότυπα με εξετάσεις.
Από το σχολικό έτος 2024-25 το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε τη διεύρυνση του δικτύου των πρότυπων και πειραματικών σχολείων σε όλη τη χώρα, αυξάνοντας τον συνολικό αριθμό των σχολείων σε 138, εκ των οποίων τα 97 θα είναι Πειραματικά και τα 41 Πρότυπα βλ. ΔΙΚΤΥΟ.
1. Πειραματικά Σχολεία (ΠΕΙ.Σ.)
Τα ΠΕΙ.Σ. είναι σχολικές μονάδες, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας δημόσιας εκπαίδευσης (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια, Λύκεια), οι οποίες στοχεύουν στην υποστήριξη του πειραματισμού και της πιλοτικής εφαρμογής εκπαιδευτικών καινοτομιών στο εκπαιδευτικό σύστημα, σε τυχαίο δείγμα του μαθητικού πληθυσμού. Επιπλέον, μέσω αυτών επιδιώκεται η εξοικείωση των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών στη διδασκαλία των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων, σε συνεργασία με τμήματα και σχολές Α.Ε.Ι. και το Ι.Ε.Π.
- Η εισαγωγή των μαθητών στα ΠΕΙ.Σ. γίνεται με κλήρωση και κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να συμμετάσχει σε ένα μόνο ΠΕΙ.Σ. (ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής).
- Η συμμετοχή στην κλήρωση δεν αποκλείει την εκ μέρους του ενδιαφερομένου υποβολή αίτησης για να συμμετάσχει στις εξετάσεις για εισαγωγή σε ένα Πρότυπο Σχολείο (Π.Σ.)
- Η εισαγωγή των μαθητών, οι οποίοι είναι απόφοιτοι ΠΕΙ.Σ. σε συνδεδεμένο ΠΕΙ.Σ. επόμενης βαθμίδας, γίνεται χωρίς να διενεργηθεί νέα κλήρωση.
- Μπορεί να διεξαχθεί συμπληρωματική διαδικασία κλήρωσης για τη συμπλήρωση κενών θέσεων που προκύπτουν στην εισαγωγική τάξη του σχολείου της επόμενης βαθμίδας. Σχετικές πληροφορίες αναρτώνται κάθε φορά στην ιστοσελίδα της Διοικούσας Επιτροπής Πρότυπων και Πειραματικών Σχολείων (Δ.Ε.Π.Π.Σ.).
(άρ. 12 & άρ. 18 του Ν.4692 /2020, ΦΕΚ 111 Α/12-6-2020 όπως τροποποιήθηκε με την παρ, 2 του άρ. 94 του Ν. 4812/21, ΦΕΚ-110Α/30-6-21).
2. Πρότυπα Σχολεία (Π.Σ.)
Τα Π.Σ. είναι σχολικές μονάδες της δευτεροβάθμιας δημόσιας εκπαίδευσης (Γυμνάσιο, Λύκειο), οι οποίες στοχεύουν στην καλλιέργεια και τη διάχυση της ιδέας και των πρακτικών της αριστείας στο εκπαιδευτικό σύστημα καθώς και στην ανάδειξη και ενθάρρυνση μαθητών με ταλέντα και ιδιαίτερες μαθησιακές δυνατότητες.
- Η εισαγωγή των μαθητών στην Α’ τάξη Πρότυπου Γυμνασίου και στην Α’ τάξη Πρότυπου Λυκείου, το οποίο δεν είναι συνδεδεμένο με Πρότυπο Γυμνάσιο, γίνεται έπειτα από εξετάσεις ή δοκιμασία (τεστ) δεξιοτήτων, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής τους. Με όμοια διαδικασία καλύπτονται κενές θέσεις που προκύπτουν και στις επόμενες τάξεις.
- Σε περίπτωση διασυνδεδεμένων Πρότυπων Σχολείων (Π.Σ.), οι απόφοιτοι του Πρότυπου Γυμνασίου εγγράφονται απευθείας στο συνδεδεμένο Πρότυπο Λύκειο, με προϋπόθεση την επιτυχή ολοκλήρωση της προηγούμενης βαθμίδας.
- Οι ενδιαφερόμενοι δικαιούνται να καταθέσουν αίτηση για εισαγωγή σε έως 2 Πρότυπα Σχολεία, χωρίς παράλληλα να αποκλείεται και η συμμετοχή τους στην κλήρωση για την εισαγωγή σε ένα ΠΕΙ.Σ.
- Η προθεσμία υποβολής των αιτήσεων ορίζεται το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου του τρέχοντος σχολικού έτους και η διεξαγωγή των εξετάσεων πραγματοποιείται εντός του πρώτου 15νθημέρου μετά τη λήξη των διακοπών του Πάσχα. Οι γονείς και κηδεμόνες των υποψηφίων πρέπει να υποβάλλουν αίτηση μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης Δημόσιας Διοίκησης (gov.gr).
- Αναφορικά με την εξέταση μαθητών δεν απαιτείται να μελετήσουν συγκεκριμένη ύλη αφού εξετάζονται σε στοιχεία τα οποία ήδη έχουν επεξεργασθεί και γνωρίζουν από τη φοίτησή τους στο σχολείο. Οι μαθητές αξιολογούνται με ερωτήσεις κλειστού τύπου/πολλαπλής επιλογής, σε δεξιότητες σχετικές με την κατανόηση κειμένων της Ελληνικής Γλώσσας και Μαθηματικών εννοιών. Η διάρκεια εξέτασης είναι 150 λεπτά για τα Γυμνάσια και 180 λεπτά για τα Λύκεια ενώ για τους υποψήφιους με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ο χρόνος εξέτασής τους είναι επαυξημένος, κατά 45 λεπτά.
(άρ. 11 & άρ. 18 του Ν.4692 /2020, ΦΕΚ 111 Α/12-6-2020 όπως τροποποιήθηκε με την παρ, 2 του άρ. 94 του Ν. 4812/21, ΦΕΚ-110Α/30-6-21).
*Στην Κρήτη το δίκτυο Πρότυπων και Πειραματικών σχολείων περιλαμβάνει 14 σχολικές δομές:
Πρότυπα: Γυμνάσιο Ηρακλείου, Γενικό Λύκειο Ηρακλείου.
Πειραματικά: 66ο Νηπιαγωγείο Ηρακλείου, 1ο Νηπιαγωγείο Ιεράπετρας, 7ο Νηπιαγωγείο Χανίων, 8ο Δημοτικό Ηρακλείου, 1ο Δημοτικό Ρεθύμνου, 2ο Δημοτικό Ιεράπετρας, 7ο Δημοτικό Χανίων, Γυμνάσιο Ρεθύμνου Πανεπιστημίου Κρήτης, 1ο Γυμνάσιο Χανίων, 3ο Γυμνάσιο Ιεράπετρας, Γενικό Λύκειο Ρεθύμνου Πανεπιστημίου Κρήτης, 2ο Γενικό Λύκειο Ιεράπετρας.